Trong các ngày lễ quan trọng của đạo Phật thì lễ Rằm tháng Vesak (tháng Tư âm lịch) là ngày lễ quan trọng nhất bởi những sự kiện sau:

* Ngày rằm tháng Vesak cách đây 2.643 năm, tại khu rừng Lumbinī (nay thuộc xứ Nepal), khoảng giữa kinh thành Kapilavatthu và kinh thành Devadaha, Đức Bồ Tát Thái tử Siddhattha đản sinh kiếp chót từ lòng bà chánh cung Hoàng hậu Mahāmayadevī của Đức vua Suddhodana thuộc dòng dõi Sakya.
* Canh chót đêm rằm tháng Vesak cách đây 2.608 năm, tại Đại cội Bồ Đề trong khu rừng Uruvela (nay gọi Bodh Gaya xứ Ấn Độ), tỉnh Senanigama, Đức Bồ Tát Siddhattha chứng đắc thành Đức Phật Chánh Đẳng Giác có danh hiệu Đức Phật Gotama.
* Canh chót đêm rằm tháng Vesak cách đây 2.563 năm, tại khu rừng Sālā xứ Kusinārā (xứ Ấn Độ), Đức Phật Gotama tịch diệt Niết Bàn, chấm dứt tử sinh luân hồi trong ba giới bốn loài.
Đó là 3 sự kiện trọng đại, tuy khoảng cách thời gian khác nhau, nhưng xảy ra đều trùng hợp vào đêm rằm tháng Vesak, đúng theo ý nguyện của Đức Phật Gotama. Cho nên, tất cả mọi người Phật tử từ những bậc xuất gia đến các hàng tại gia cư sĩ trên toàn thế giới, đều lấy đêm rằm tháng Vesak (tháng tư), làm ngày lễ cúng dường Đức Phật, gọi là: “ngày lễ Vesākhapūjā”.

Thật vậy, từ vô thủy vô chung không rõ kiếp bắt đầu của Đức Bồ Tát trước khi Ngài phát nguyện muốn trở thành một Đức Phật Chánh Đẳng Giác, chỉ biết rằng Ngài đã trải qua 4 A-tăng-kỳ kiếp và 100 ngàn đại kiếp để hoàn thành 30 pháp hạnh ba-la-mật hầu mong chứng đắc thành Đức Phật Chánh Đẳng Giác, đó là:
– Bố thí ba-la-mật (Dānapāramī)
– Giữ giới ba-la-mật (Sīlapāramī)
– Xuất gia ba-la-mật (Nekkhammapāramī)
– Trí tuệ ba-la-mật (Paññāpāramī)
– Tinh tấn ba-la-mật (Vīriyapāramī)
– Nhẫn nại ba-la-mật (Khantipāramī)
– Chân thật ba-la-mật (Saccapāramī)
– Chí nguyện ba-la-mật (Adhiṭṭhānapāramī)
– Tâm từ ba-la-mật (Mettāpāramī)
– Tâm xả ba-la-mật (Upekkhāpāramī)
Mười Pháp hạnh ba-la-mật này đều chia thành 3 bậc hạ, bậc trung và bậc thượng để tạo ra 30 Pháp hạnh Ba-la-mật của 1 vị Phật Chánh Đẳng Giác.

Theo đúng Kinh điển Tam Tạng Pāḷi thì lễ hội Vesak được tổ chức long trọng để kỷ niệm ngày Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha đản sinh kiếp chót, Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha chứng đắc thành Đức Phật Chánh Đẳng Giác tên hiệu là Gotama và Đức Phật Chánh Đẳng Giác Gotama tịch diệt Niết Bàn. Ba sự kiện trọng đại này, tuy thời gian cách xa nhau, nhưng cùng trùng hợp vào ngày, đêm rằm tháng tư Vesak ấy.

Có một vấn đề cần được làm rõ ở đây đó là việc gọi tên sự kiện, Phật giáo Việt Nam thường sử dụng từ “đại lễ Phật đản” để gọi thay thế cho cụm từ “đại lễ Tam Hợp Vesakhapūjā”. Điều này chưa thật chính xác bởi theo Chánh Tạng Pāḷi thì các Bậc đã đoạn tận lậu hoặc và cắt lìa được vòng sinh tử luân hồi (như Đức Phật Chánh Giác, Đức Phật độc giác và bậc Thánh Arahán) thì sẽ không còn phải tái sinh trở lại tam giới nữa. Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha sau khi đã hoàn thành đủ 30 Pháp hạnh Ba-la-mật thì Ngài đã đản sinh kiếp chót ở cõi người Jambūdīpa và tu tập chứng quả vị Phật Chánh Giác để thực hiện hạnh nguyện phổ độ chúng sinh. Năm 16 tuổi, Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha được vua cha truyền ngôi báu và cưới vợ cho Đức Bồ Tát. Năm Ngài 29 tuổi, chư Thiên đã tạo ra hình ảnh 4 sự việc khiến Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha phải động tâm dứt khỏi những mộng mị về đời sống tại gia, đó là hình ảnh già – bệnh – chết và xuất gia sống đời phạm hạnh. Ngài đã bỏ lại hoàng cung, vợ đẹp con thơ để dấn bước vào cuộc hành trình vĩ đại nhất – cao quý nhất – tối thượng nhất, đó là hành trình đến bờ cõi Niết Bàn an vui, cắt lìa vòng sinh tử luân hồi trong ba giới bốn loài. Canh chót đêm trăng tròn tháng Vesak, Đức Bồ Tát Chánh Đẳng Giác Siddhattha đã chứng ngộ chân lý Tứ Thánh Đế, chứng đắc Tứ Thánh Đạo – Tứ Thánh Quả và Niết Bàn tối thượng và trở thành Đức Phật Chánh Đẳng Chánh Giác tên hiệu là Gotama. Chư Thiên và nhân loại từ đó bước sang 1 thời kỳ mới – Thời kỳ có 1 vị Phật Chánh Đẳng Giác xuất hiện.

Như mặt trời chói lọi soi tỏ và xua tan màn đêm đen của vô minh. Ngài đã dùng đuốc Tuệ dẫn đường chỉ lối cho chúng sinh tam giới vượt thoát cõi mê đến được bờ Giác. Bắt đầu từ lúc đó, Đạo Lành được thịnh hưng trên thế gian, chỉ có những chúng sinh nhiều phước mới có cơ hội được sinh vào thời có Đức Phật Chánh Giác hoặc Giáo Pháp đang hưng thịnh như vậy mà thôi.

45 năm Ngài xuất hiện trên thế gian thật vô cùng ngắn ngủi so với thời gian 4 A-tăng-kỳ kiếp và 100 ngàn đại kiếp mà Ngài đã huân tập Ba-la-mật để trở thành vị Phật Chánh Giác, nhưng 45 năm đó rực sáng đến tận 5 ngàn năm sau (có thể dài hơn cả mốc giới 5 ngàn năm đó). Sự xả bỏ của Người Thắp Lửa Tối Thượng được đánh dấu bằng ngày Rằm tháng Māghapūja khi Đấng Thập Lực Vô Tỷ tuyên hứa với Ma vương thời điểm Ngài sẽ tịch diệt Niết-Bàn sau đó 3 tháng.

Đêm rằm tháng Vesak cách đây 2563 năm, Đấng Đạo Sư lần cuối cùng nhắc nhở khuyên bảo các hàng Thanh Văn đệ tử rằng:
“Handa dāni bhikkhave āmantayāmi vo,
Vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādetha”
“Này chư Tỳ khưu, Tỳ khưu ni, cận sự nam, cận sự nữ, bây giờ Như Lai nhắc nhở, khuyên bảo các con lần cuối cùng rằng:
Các pháp hữu vi (ngũ uẩn) có sự diệt là thường, các con nên cố gắng tinh tấn hoàn thành xong mọi phận sự Tứ Thánh Đế, bằng pháp không dể duôi, thực hành Tứ niệm xứ”.
Đấng Điều Ngự Trượng Phu vừa chấm dứt câu: “Appamādena sampādetha” từ đó không còn dạy thêm một câu nào khác nữa. Đức Phật có danh hiệu Đức Phật Gotama là Bậc Cao Cả nhất, Bậc Vĩ Đại nhất, Bậc Tối Thượng nhất trong toàn cõi thế giới chúng sinh, đã tịch diệt Niết Bàn. Do vậy, câu: “Handa dāni bhikkhave… appamādena sampādetha”, được gọi là Câu Phật ngôn cuối cùng Pacchimabuddhavacana.

Tất cả chúng sinh trong tam giới hễ có sinh, thì ắt phải có tử, không ngoại trừ một ai cả. Tuy nhiên, Đức Phật và chư Thánh Arahán không gọi là tử (chết) mà gọi là tịch diệt Niết Bàn, chấm dứt tử sinh luân hồi trong ba giới bốn loài; bởi vì, Đức Phật và chư Thánh Arahán đã diệt đoạn tuyệt mọi tham ái không còn dư sót, cho nên, không có tham ái dẫn dắt nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau nữa. Còn các chúng sinh khác, dù là bậc Thánh Nhập Lưu, bậc Thánh Nhất Lai, bậc Thánh Bất Lai, vẫn còn tham ái là nhân sinh khổ, dẫn dắt tái sinh kiếp sau, tiếp tục tử sinh luân hồi trong tam giới.

Năm 2019, Phật lịch 2.563, vào ngày rằm tháng tư âm lịch, tất cả các hàng Thanh Văn đệ tử của Đức Phật Gotama trên toàn thế giới, mỗi nơi đều tổ chức long trọng lễ cúng dường Đức Phật để cùng hướng tâm tưởng niệm 3 sự kiện hy hữu sảy ra trong cùng 1 ngày tháng, đó là:
– Kỷ niệm 2.563 năm, Đức Phật Gotama đã tịch diệt Niết Bàn tại khu rừng Sālā xứ Kusinārā (xứ Ấn Độ).
– Kỷ niệm 2.608 năm, Đức Bồ Tát Siddhattha đã chứng đắc thành Đức Phật Gotama tại đại cội Bồ đề (nay Bodh Gaya xứ Ấn Độ).
– Kỷ niệm 2.643 năm, Đức Bồ Tát Thái tử Siddhattha đản sinh kiếp chót tại khu rừng Sālā Lumbinī (nay thuộc xứ Nepal).

Do tại miền Bắc không có nhiều chùa Theravāda nên việc cúng dường Tam Bảo ngày lễ Vesak được Tuệ Ân thực hiện theo đầy đủ nghi thức để tỏ lòng tôn kính Đức Phật – Pháp – Tăng Tam Bảo, cụ thể như:
– Đảnh lễ Tam Bảo.
– Sám hối Tam Bảo.
– Xưng tán Tam Bảo.
– Xin thọ trì Tam Quy và Bát Quan Trai giới,
– Xin nguyện thọ pháp Đầu đà Dhutaṇga cúng dường thức một đêm không ngủ để tưởng nhớ Đức Phật – một con người vĩ đại, với một lý tưởng phi thường, suốt cuộc đời tận tụy hy sinh vì quyền lợi của tha nhân.
– Tụng Kệ Thành Đạo Anekajāti
– Tụng kinh hộ trì Paritta
– Rải tâm từ, hồi hướng, chia phước, phát nguyện….

Xin chia sẻ thêm về Nghi thức thọ Pháp Đầu Đà Dhutaṇga:
Trước khi thọ pháp hạnh đầu đà:
– Nếu hành giả là cận sự nam, cận sự nữ, thì nên phải làm lễ Sám hối Tam Bảo rồi xin thọ trì Tam Quy và Bát Quan Trai giới để mỗi hành giả sau khi đã có giới rồi thì sẽ phát sinh thiện tâm trong sạch, cung kính thọ pháp hạnh đầu đà.
Pháp hạnh đầu đà ngăn oai nghi nằm, thọ trì oai nghi ngồi là chính và oai nghi đi, oai nghi đứng tuần tự như sau:

1 – BUDDHARATANAPAṆĀMA – Lễ bái Phật Bảo:
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammāsambuddhassa.
Con đem hết lòng thành kính đảnh lễ Đức Thế Tôn, Đức Arahán, Đức Chánh Đẳng Giác ấy.

2 – Nguyện thọ trì Pháp Đầu Đà Dhutaṇga:
Seyyaṃ paṭikkhipāmi,
Nesajjikaṅkaṃ samādiyāmi.
Con nguyện xin ngăn oai nghi nằm.
Con xin thọ trì oai nghi ngồi là chính và oai nghi đi, đứng.

3 – RATANATTAYAPŪJĀ – Cúng Dường Tam Bảo:
Imāya dhammānudhammapaṭipattiyā Buddhaṃ pūjemi.
Con đem hết lòng thành kính cúng dường Đức Phật Bảo bằng thực hành pháp hạnh đầu đà này.
Imāya dhammānudhammapaṭipattiyā Dhammaṃ pūjemi.
Con đem hết lòng thành kính cúng dường Đức Pháp Bảo bằng thực hành pháp hạnh đầu đà này.
Imāya dhammānudhammapaṭipattiyā Saṃghaṃ pūjemi.
Con đem hết lòng thành kính cúng dường Đức Tăng Bảo bằng thực hành pháp hạnh đầu đà này.

4 – Lời Nguyện Cầu:
Addhā imāya paṭipattiyā jāti jarā maraṇamhā parimuccissāmi.
Chắc chắn, con sẽ giải thoát khỏi sinh, già, chết do nhờ duyên lành thực hành pháp hạnh đầu đà này.

Xin quý vị hoan hỉ phước thiện này đồng đều nhau cả thảy và xin hãy đồng thanh nói lên lời hoan hỉ:
Buddhasāsanaṃ ciraṃ tiṭṭhatu!
Nguyện cho Chánh Pháp được trường tồn, nguyện cầu cho tất cả chúng sinh tôn kính Pháp, nguyện cho mưa thuận gió hòa.
Buddhasāsanaṃ ciraṃ tiṭṭhatu!
Nguyện cho Chánh Pháp được trường tồn, nguyện cầu cho tất cả chúng sinh tôn kính Pháp, nguyện cho mưa thuận gió hòa.
Buddhasāsanaṃ ciraṃ tiṭṭhatu!
Nguyện cho Chánh Pháp được trường tồn, nguyện cầu cho tất cả chúng sinh tôn kính Pháp, nguyện cho mưa thuận gió hòa.

Sādhu! Sādhu! Sādhu! Lành thay!

Tuệ Ân, mùa Đại lễ Vesākhapūjā PL 2563